თანამშრომლებთან პასუხისმგებლობით ურთიერთობა
თანამშრომლებთან პასუხისმგებლობით ურთიერთობა და შრომითი უფლებების დაცვა კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი ძირითადი თემაა. ეს საკითხი საკმაოდ ადრეული პერიოდიდან მოიაზრება კორპორაციული პასუხისმგებლობის მნიშვნელოვან შემადგენელ ნაწილად, რადგან თანამშრომლები ყოველი კომპანიის ღირებული აქტივია და მათი კმაყოფილება, პროფესიონალიზმი, ლოიალობა და მოტივაცია კომპანიისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.
მეორე მხრივ, სამუშაო ადგილების შექმნა, თანამშრომლებთან ურთიერთობა და შრომითი უფლებების დაცვა ყოველი კომპანიის სოციალური და ეკონომიური ზეგავლენების მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს. ღირსეული და სამართლიანი სამუშაო პირობები ზეგავლენას ახდენს დასაქმებულთა და მათი ოჯახის წევრების ცხოვრების ხარისხზე, ჯანმრთელობაზე, ასევე სოციალურ და ეკონომიკურ განვითარებაზე.
შესაბამისად, დაინტერესებულ მხარეთა სხვადასხვა ჯგუფი - მომხმარებლები, ინვესტორები, საერთაშორისო ორგანიზაციები, პროფკავშირები, მშრომლეთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციები და ა. შ. - განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ კომპანიის პასუხისმგებელ მოპყრობას საკუთარ თანამშრომლებთან და შრომითი სტანდარტების დაცვას.
თანამშრომლებთან პასუხისმგებელ ურთიერთობას კომპანიისთვისაც ბევრი დადებითი შედეგი მოაქვს, როგორიცაა:
ამიტომაც, კომპანიათა CSR აქტივობები და პროგრამები, უპირველეს ყოვლისა „შიდა“ დაინტერესებულ მხარეებზე, თანამშრომლებზეა ფოკუსირებული.
თანამშრომლებთან ურთიერთობის სფეროში კორპორაციული პასუხისმგებლობის ძირითადი თემები და საკითხები შემდეგია:
მშრომელთა უფლებების დაცვის ძირითადი გარანტი ქვეყანაში სახელმწიფოა. ის უზრუნველყოფს მშრომელთა უფლებების დაცვას შესაბამისი კანონმდებლობის შემუშავებით და განხორციელებით, ასევე პროფესიული კავშირების ფუნქციონირებისა ხელშეწყობით. თუმცა, კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებები განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყანაში, ასევე განსხვავებულია ამ უფლებების განხორციელების მექანიზმების ეფექტიანობა.
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს კომპანიათა ვალდებულება დაიცვან არა მხოლოდ კანონმდებლობით განსაზღვრული მშრომელთა უფლებები, არამედ საერთაშორისო შეთანხმებებით განსაზღვრული უფლებები, რომლებიც ცალკეული ქვეყნების შემთხვევაში, კანონმდებლობის მოთხოვნებზე ბევრად უფრო მაღალ სტანდარტებს აწესებს.
დისკრიმინაციის დაუშვებელობა გაწერილია მრავალ საერთაშორისო სტანდარტში და ასევე ქვეყანათა ეროვნულ კანონმდებლობებში, თუმცა, დისკრიმინაციამ მრავალი სახე შეიძლება მიიღოს. კომპანიების CSR სტრატეგიების მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრა სამუშაოზე და მრავალფეროვნების და თანაბარ შესაძლებლობათა უზრუნველყოფა.
თანაბარი შესაძლებლობების პრინციპი დისკრიმინაციის საპირისპირო ცნებაა და გულისხმობს კომპანიის მიერ საკუთარი თანამშრომლებისთვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფას სამუშაოზე აყვანის, კარიერული წინსვლის, სხვადასხვა დამატებით სარგებელზე ხელმისაწვდომობის, ანაზღაურების პროფესიული განვითარების და სამუშაო ურთიერთობების სხვა ასპექტებში (განურჩევლად მათი პიროვნული, სოციალური, ფიზიკური მახასიათებლებისა და შეხედულებებისა). მაღალი კორპორაციული პასუხისმგებლობით გამორჩეული კომპანიები მრავალგვარ პროგრამებს შეიმუშავებენ მოწყვლადი ან უმცირესობათა ჯგუფების განსაკუთრებული ხელშეწყობის მიზნით, რომელთა მიზანია არა მხოლოდ თანაბარი შესაძლებლობების, არამედ თანაბარი შედეგის უზრუნველყოფა.
თანაბარი შესაძლებლობების თემას უკავშირდება სამუშაოზე მრავალფეროვნების თემაც (Diversity in the Workplace), რაც გულისხმობს კომპანიაში სხვადასხვა მახასიათებლით განსხვავებული ადამიანების დასაქმებას, განსხვავებათა აღიარებისა და პატივისცემის საფუძველზე ინკლუზიური გარემოს შექმნას.
ეს თემა ორ მნიშვნელოვან კომპონენტს მოიცავს – უბედურ შემთხვევათა და საწარმოო ტრავმების პრევენციას და მშრომელთა ჯანმრთელობის და ფიზიკური კეთილდღეობის ხელშეწყობას. შესაბამისად, ჯანმრთელობისა და უსაფრთხოების კორპორაციული სტრატეგის მიზანი უნდა იყოს არა უბრალოდ დაავადებათა და უბედურ შემთხვევათა არარსებობა, არამედ თანამშრომელთა კეთილდღეობის, ფიზიკური და სულიერი სიჯანსაღის ხელშეწყობა.
მრავალი ქვეყნის კანონმდებლობა არეგულირებს ჯანმრთელობისა და უსაფრთხოების ძირითად ასპექტებს, განსაკუთრებით უბედურ შემთხვევათა პრევენციასა და უსაფრთხოებას. ამ საკითხს ეხება აგრეთვე მრავალი საერთაშორისო სტანდარტი. სამუშაოზე თანამშრომელთა უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის უზრუნველყოფა ასევე კორპორაციული პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია.
უბედურ შემთხვევათა და საწარმოო ტრავმათა პრევენციისა და მართვის გარდა (რაც მოიცავს მართვის ფორმალიზებული სისტემის დანერგვას, რისკის გამოვლენისა და დარღვევებზე რეაგირების პროცედურების შემუშავებას, პროფილაქტიკური და გამაფრთხილებელი ზომების გატარებას, თანამშრომელთა ტრენინგს და სხვ.), მშრომელთა ჯანმრთელობის უზრუნველყოფის მიზნით კომპანიები მრავალფეროვან პროგრამებს ახორციელებენ პროფესიულ დაავადებათა პრევენციის, საკუთარ თანამშრომელთა შორის ჯანსაღი ცხოვრების წესის დამკვიდრებისა და პოპულარიზაციისთვის.
პირად ცხოვრებასთან დაბალანსებული გარემო ერთ-ერთი მნიშვნელობანი ფაქტორია თანამშრომელთა კეთილდღეობისათვის.
ოჯახთან თავსებადი სამუშაო (Family friendly workplace), ანუ სხვაგვარად „ცხოვრებისა და სამუშაოს ბალანსი“ (Work-life balance), გულისხმობს ორგანიზაციაში ისეთი სამუშაო პირობების შექმნას, რომლებიც თავსებადია თანამშრომელთა ოჯახურ მოვალეობებთან, პირად ცხოვრებასთან და თანაბარ პირობებს უქმნის კაცებსა და ქალებს (იმის გათვალისწინებით, რომ ქალები, ჩვეულებრივ, მეტად არიან დატვირთული ოჯახური მოვალეობებითა და ბავშვების მოვლით).
პასუხისმგებელმა კომპანიამ უნდა უზრუნველყოს, რომ კარიერული წინსვლა და პროფესიული განვითარება არ ფერხდებოდეს თანამშრომლის მიერ ოჯახური ვალდებულებების შესრულებით.
ოჯახთან თავსებადი სამუშაოს პოლიტიკის განხორციელება მოიცავს მოქნილ სამუშაო გრაფიკს და სახლიდან მუშაობის შესაძლებლობას, ბავშვიანი თანამშრომლების ხელშეწყობის პოლიტიკას, ნახევარშტატიან სქემებს, ახალგაზრდა დედების რეინტეგრაციის პროგრამებს, ტრენინგებს დეკრეტულ შვებულებაში გასული დედებისათვის, ბავშვთა მოვლის ინფრასტრუქტურის განვითარებას თანამშრომელთა შვილებისათვის (ბაგა-ბაღები), თანამშრომელთა დატვირთვის რეგულირებას და ზედმეტი სამუშაო საათების მართვას და ა. შ. ამგვარი პოლიტიკა მოტივაციას უქმნის თანამშრომლებს და თავიდან აცილებს მათ ზედმეტ სტრესს და თანამშრომლებთან პასუხისმგებელი დამოკიდებულების მნიშვნელოვანი კომპონენტია.
თანამშრომელთა კეთილდღეობის ერთ-ერთი მთავარი განმსაზღვრელი არის ღირსეული ხელფასების და სოციალური დაცვის უზრუნველყოფა, რომ ადამიანებს საკმარისი რესურსი ჰქონდეთ ღირსეული ცხოვრებისთვის და მომავალს მშვიდად უყურებდნენ. ამ პრინციპის აღსრულებით კომპანია მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს თანამშრომელთა კეთილდღეობაზე და სოციალურ მდგომარეობაზე.
დასაქმებულთათვის გადახდილი სტანდარტული ხელფასი უნდა აკმაყოფილებდეს კანონით დაწესებულ სტანდარტებს და საკმარისი იყოს მათი სასიცოცხლო საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. ხელფასები წინასწარ შეთანხმებული უნდა იყოს დასაქმებულებთან და მათი გადახდა უნდა განხორციელდეს დროულად და დასაქმებულისათვის მისაღები ფორმით, დამატებითი სამუშაო საათები შესაბამისად უნდა ანაზღაურდეს. დაუშვებელია მოკლევადიანი კონტრაქტების ან ფიქტიური სტაჟირების გაფორმება, თანამშრომელთა მიმართ ოფიციალური ვალდებულებების აღსრულებისაგან თავის არიდების მიზნით.
პასუხისმგებელი კომპანიები აგრეთვე შეღავათების და ბონუსების მრავალფეროვან სისტემებს სთავაზობენ საკუთარ თანამშრომლებს. შეღავათები თანაბრად უნდა ვრცელდებოდეს როგორც სრულ შტატზე, ისე ნახევარ შტატზე დასაქმებულ თანამშრომლებზე. კომპანიამ უნდა უზრუნველყოს ანაზღაურება დეკრეტული შვებულების, თანამშრომლის ავადმყოფობისა და კუთვნილი შვებულების დროს, გადამზადება და საკომპენსაციო ანაზღაურება რესტრუქტურიზაციის შედეგად დათხოვილი თანამშრომლებისთვის და ა. შ.
ტრენინგების, უწყვეტი სწავლების და სამუშაოს რეგულარული შეფასების მეშვეობით კომპანიამ უნდა უზრუნველყოს თანამშრომელთა პროფესიული განვითარება და წინსვლის შესაძლებლობა, რათა თანამშრომელი რეალიზებული იყოს არა მხოლოდ მოცემულ კომპანიაში, არამედ ასევე ფლობდეს კომპეტენციას და უნარებს, რაც მას მოთხოვნადს გახდის ზოგადად შრომით ბაზარზე და კომპანიის გარეთაც დასაქმების შესაძლებლობას მისცემს.
თანამშრომელთათვის დაწესებული სამუშაო საათების ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ქვეყნის კანონმდებლობით დაწესებულ და საერთაშორისოდ დადგენილ სტანდარტებს. დამატებითი სამუშაო საათებით დატვირთვა უნდა იყოს ნებაყოფლობითი და უნდა ანაზღაურდეს პრემიალური ანაზღაურების ოდენობით. კომპანიამ ასევე უნდა უზრუნველყოს თანამშრომელთათვის ანაზღაურებადი შვებულება და სულ მცირე ერთი დასვენების დღე კვირაში.
ტერმინი ბავშვთა შრომა გულისხმობს გარკვეულ წლოვანებაზე უფრო მცირე ასაკის (ძირითადად 15 წელზე ნაკლები ასაკის) ადამიანის, ბავშვის, როგორც მუშახელის, გამოყენებას; ხოლო იძულებით და ძალდატანებითი შრომა გულისხმობს ნებისმიერ სამუშაოს, რომელსაც ადამიანი არ ასრულებს ნებაყოფლობით, არამედ რაიმე სახის ზეწოლით, მუქარით, დასჯის ან სამსახურიდან დათხოვნის შიშით, პირადობის დამადასტურებელი საბუთების წართმევის, გადაუხდელი ვალების სანაცვლოდ და ა. შ. იძულებით შრომას ასევე „თანამედროვე მონობასაც“ უწოდებენ.
ბავშვთა შრომისა და იძულებითი შრომის დაუშვებლობის პრინციპი მრავალ საერთაშორისო სტანდარტშია გაწერილი (მათ შორის ILO-ს 129-ე, 138-ე და 182 კონვენციებში, გაეროს კონვენციაში ბავშვის უფლებების შესახებ, გაეროს გლობალური შეთანხმების პრინციპებში და სხვა), ასევე მრავალი ქვეყნის კანონმდებლობა არეგულირებს ამ საკითხს.
კომპანიების პასუხისმგებლობაა უზრუნველყონ საკუთარი საქმიანობის ფარგლებში და მიწოდების ჯაჭვებში ამ პრინციპის განხორციელება მაშინაც კი, როდესაც ქვეყნის კანონმდებლობით ეს საკითხები არ არის სათანადოდ დარეგულირებული ან ვერ ხერხდება კანონმდებლობის ეფექტურად აღსრულება.
თანამშრომელთა უფლება გაერთიანდნენ პროფესიულ კავშირებში და აწარმოონ კოლექტიური მოლაპარაკებები დამქირავებელთან შრომითი უფლებების მნიშვნელოვანი ნაწილია, რომელთაც მრავალი საერთაშორისო ხელშეკრულება (მაგ. შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის 87-ე, 98-ე და 154-ე კონვენციები) და ქვეყანათა კანონმდებლობები არეგულირებს (მათ შორის, საქართველოს კანონმდებლობაც)
პასუხისმგებელი კომპანია უზრუნველყოფს თანამშრომელთა უფლებას გაერთიანდნენ პროფესიულ კავშირებში და აწარმოონ კოლექტიური მოლაპარაკებები დამქირავებელთან საკუთარი ინტერესების დაცვისა და წარმოდგენის მიზნით. იმ ქვეყნებში, სადაც კანონმდებლობა კრძალავს ამ უფლებას, კომპანიის პასუხისმგებლობაა ასოციაციების შექმნის ალტერნატიული მეთოდების გაადვილება.
ეს პრინციპი გულისხმობს გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან/კომპანიის მენეჯმენტთან პერსონალის წარმომადგენელთა მოლაპარაკებისა და კონსულტაციების უზრუნველყოფას, თანამშრომელთა ჩართვას ორგანიზაციის პოლიტიკის შემუშავებაში, კომპანიის პოლიტიკისა და პროცედურების გამჭვირვალობას და ა. შ. ამ პრინციპის განხორციელების ეფექტური ინსტრუმენტია სოციალური დიალოგი დამსაქმებლებისა და დასაქმებულთა ინტერესების წარმომადგენელ ორგანიზაციებს შორის.
თუ გსურთ გაიგოთ მეტი, იხილეთ:
ეწვიეთ საინფორმაციო პორტალებს და რესურს გვერდებს: